Festival mevsimi başladı. Kene mevsimi de!

[XANDROS]

Kırım-Kongo Kanamaları Ateşi Hastalığı (Kene Isırığı)

Son yıllarda daha sıkça duyulmaya başlayan, bahar-yaz dönemlerinde artış gösteren ve ağırlıklı olarak keneler aracılığıyla bulaşan virütik bir hastalıktır. İlk olarak 1944 yılında Kırım’da, sonra 1956 yılında Kongo’da tanımlanmış ve sonra aynı hastalık olduğu anlaşılmıştır.

Keneler, kan emerek beslendikleri için hemen tüm yabani ve evcil hayvanların (inek, koyun, köpek, kemiriciler, yerde beslenen kuşlar vb.) üzerinde bulunabilir ve bu hayvanlardan insana geçebilirler. Ayrıca, çalılık ve yeşil, yüksek otlu alanlarda bulunan keneler, beslenmek için doğrudan insanlara da geçip ısırabilirler. Bu nedenle daha çok kırsal bölgelerde ve hayvancılıkla uğraşan kişilerde görülmekle birlikte kentsel alanlardaki uygun ortamlarda da bulunabilirler.

Virüs ile bulaşmış keneler, kan emişini tamamladıktan sonra ayrılırken bir sıvı salgılarlar. Virüs genellikle bu sıvı ile bulaşır. Kan emdikleri ve virüsü bulaştırdıkları tüm canlılar hasta olabilir fakat hastalık genellikle hayvanlarda hafif ve bulgusuz seyreder. Bu nedenle daha az görülmekle birlikte hasta hayvanların salgıları ve kanları aracılığıyla da hastalık bulaşabilir.

Kenelerin kan emişi genellikle uzun bir süreçtir. Sinekler gibi hemen sokup kısa sürede kan emişini bırakmazlar. Kan emmeye başlayan kene, ağız kısmındaki hortumunu cilt içine sokar ve doyuncaya kadar çıkartmaz. Bu hortum, geri çıkışı engellemek için çıkıntılar içerdiğinden kolay çıkmaz. Bu nedenle keneyi çıkartmak için zorlamamak gerekir. Çok zorlandığında sıvıyı erken salgılayıp virüsü bulaştırabilir veya boru kısmı koparak cilt içinde kalabilir. Ayrıca, zorlama kenenin patlayarak enfekte sıvı ve kanının cildimizdeki çiziklerden ya da gözümüze sıçrayarak bulaşmasına yol açabilir. Bu nedenle vücuda yapışık kene görüldüğünde bir cımbızla ağız kısmından tutularak yavaşça sağa-sola oynatılıp bir vida gibi çıkartılmaya çalışmalı ya da bir sağlık kurumuna başvurularak çıkartılması sağlanmalıdır.

Hastalık oluşması ve bulguları:

Hastalık genellikle kene ısırığı ile virüsün bulaşmasından 1-3 gün sonra ortaya çıkar. Bu süre en fazla 9 güne kadar uzayabilir. Hasta hayvanın kan ve vücut sıvıları bulaşmış ise bu durumda hastalığın ortaya çıkışı 13 güne kadar uzayabilmektedir.

Ateş, kırıklık, baş ağrısı, halsizlik, aşırı duyarlılık, kol, bacak ve sırtta şiddetli ağrı ve belirgin iştahsızlık bulguları ile başlar. Bazen kusma, karın ağrısı ve ishal olabilir.
İlk günlerde yüz ve göğüste küçük cilt altı kanamaları, gözlerde kızarıklık, gövde, kol ve bacaklarda bir yere çarpmış gibi cilt altı kanamalar oluşabilir.
Burun kanaması, kanlı kusma, kanlı dışkılama, kanlı idrar görülebilir. Vajinal kanamaya da rastlanabilir.
Ağır olgularda hepatit, karaciğer, böbrek, akciğer yetmezlikleri oluşabilir.

Tedavi:

Diğer çoğu virüs hastalıklarında olduğu gibi bu hastalığın da doğrudan bir tedavisi ve etkili bir ilacı olmayıp daha çok destek tedavisi ve bulguları gidermeye yönelik tedaviler ve bazı antivirütik ilaçlar uygulanmaktadır.
Erken dönemde başlanılan destek tedavi daha başarılı sonuç vermektedir. Geç başlanılan tedavi ve ağır seyredebilen hastalık öldürücü olabilmektedir.
Hastalığa karşı aşı çalışması yürütülmekle birlikte henüz koruyucu bir aşı geliştirilememiştir.

Korunma:

Hastalık, kenelerin sokması sonrası salgıladıkları sıvıyla, kenelerin çıkartılırken ezilmesi sonucu çıkan sıvı ve kanıyla veya kene sokması sonucu virüsü alıp hasta olmuş hayvanların kan ve salgıları ile bulaşabilmektedir. Bu nedenle:

Mera ve meskenlerde yerleşik keneler kan emerek beslenirler. Hayvanları kenelerden uzak tutarak kenelerin yayılmaları engellenmelidir.
Yeşil ve piknik alanlarına gidildiğinde (su kenarları, otlaklar, çalılık ve yüksek otlu alanlar) uzun giysiler giymeli, bacakları açıkta bırakmamalı, paçalar çorap içine konulup kenenin vücuda ulaşması zorlaştırılmalıdır. Dönüşte tüm vücut kontrol edilip yapışık kene olup olmadığına bakılmalıdır.

Yeşil alanlara giderken böcek kaçırıcı sıvı ve jeller cilde sürülebilir veya giysilere emdirilebilir. Bu maddelerin az da olsa sağlık sakıncaları olduğu dikkate alınmalıdır. Hayvan besliyorsanız hayvanlarınızı dolaştırırken onlara da bu sıvılardan sürebilirsiniz.

Vücuda yapışık kene tespit edildiğinde keneyi çıkartmak için fazla zorlamamalı, halk arasında yaygın olduğu şekliyle sigara veya kibritle yakma, kenenin üzerine kolonya, alkol veya diğer kimyasal maddeler uygulanmamalıdır. Bu maddeler kenenin daha erken aşamada kusmasına ve enfekte sıvıyı vücudumuza salgılamasına neden olabilir.

Vücuda yapışık kene tespit edildiğinde eldiven takarak ve bir cımbız ile kene vücuda yapışık ağız kısmından tutularak yavaşça sağa-sola sallanarak bir vida gibi çıkartılmalı veya bir sağlık kurumuna başvurularak çıkartılması sağlanmalıdır.

Hasta kişiler ile temasta vücut sıvıları aracılığıyla bulaşma olabileceği unutulmamalıdır.

Artık piknik yapmak da riskli hale geldi.
Kenelerle karşılaşmamanız dileğiyle,

Dr. Murat FIRAT
Halk Sağlığı Uzmanı



20 soruda Kırım Kongo hastalığı

Dünyayı kasıp kavuran kuş gribi paniğinin ardından başlayan kene kabusu; ölenlerin sayısının her geçen gün artmasıyla büyüyor. Kene ısırığı ile bulaşan 'Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi'nin virüsten kaynaklandığını söyleyen uzmanlar, hastalıkla ilgili sorularımızı yanıtlarken, kesin bir dille de uyardılar: Kene ısırırsa derhal bir doktora gidin!..

1- Hangi türleri öldürücü? Kırım Kongo Ateşi insanlara başlıca vektör olan Hyalomma cinsi kenelerle bulaşır. Günümüzde yaklaşık 850 tür kene vardır ve bunların 30 kadarı hastalığın bulaşmasında rol oynar. Avrupa ve Güney Afrika arasında göç eden göçmen kuşlar üzerinde, vektör kene larvaları vardır. Bu göçmen kuşlar virüsün iki kıta arasında taşınmasına yol açabilir.

2- Kene olduğu nasıl anlaşılır? Keneler; otlaklar, çalılıklar ve kırsal alanlarda yaşar. Küçük oval şekillidir. 6-8 bacaklı uçamayan, sıçramayan hayvanlardır. Hayvan ve insanların kanlarını emerek beslenirler, bu şekilde hastalıkları insanlara bulaştırırlar.

3- Kaç saat sonra etkisi başlar? Erişkin kene, kan emdiği sırada virüsü kanında taşıyan hayvanlardan alır. Virüs, 36 saat içinde çoğalmaya başlar. 3-5 gün sonunda en yüksek düzeye ulaşır, azalarak aylarca kenede bulunur.

4- Kanla bulaşır mı? İnsana 'Ixodid' kenelerinin ısırmasıyla, virüsü taşıyan hayvanların kanıyla veya hasta insanlarla direkt temasla olmaktadır.

5- Kimler risk altında? Risk grubundakiler; tarım çalışanları, hayvancılık yapanlar, çiftlik çalışanları, çobanlar, kasaplar, mezbaha çalışanları, et ürünleri market işçileri, veterinerler, hasta hayvanlarla teması olanlar, sağlık personeli, askerler, kamp yapanlardır.

6- Kanama yapar mı? Kene ısırığından 1-9 gün veya virüs taşıyan kan temasından 4-13 gün sonra ani başlayan ateş, baş ağrısı, halsizlik, yorgunluk, eklem ve kas ağrısı, bulantı, kusma, ishal; başlangıç bulgularıdır. Bunları boğaz ağrısı, sarılık, ışığa karşı aşırı hassasiyet, duygu-durum değişiklikleri izleyebilir. Hastalığın ilerlemesiyle deri altına kanama, burun ve diş eti kanamaları, kanlı balgam, idrarda kanama, iç organlarda kanama görülebilir.

7- Öldürücü mü? Hafif ve orta derecede klinik seyir gösterenler yaklaşık 9-10 günde iyileşir. İyileşen olgularda hasar kalmaz. Ağır ve ileri derecede ise klinik bulguların 2. haftasında ortalama yüzde 30 ölüm görülür.

8- Hangi mevsim en tehlikeli? Vektör kenelerin hareketleri sıcak iklimde artar. Genellikle çoğu haziran- eylül arasındadır.

9- Hangi ülkelerde aktif? Hastalık sıklıkla Afrika, Asya, Ortadoğu ve Doğu Avrupa'da endemiktir. Kosova, Arnavutluk, İran, Pakistan, Güney Afrika'dan sporadik vakaları ve epidemileri bildirilmiştir. Dünyada ve ülkemizde her geçen gün olgu sayıları artması nedeniyle günümüzde önemli bir problemdir.

10- Hava yoluyla da bulaşır mı? Genellikle hava yolu ile bulaşmadan bahsedilmemekle birlikte bu hususta da dikkatli olmak gerekir. Ayrıca kan ve vücut sıvıları ile temastan kaçınılmalıdır. Bu şekilde bir temasın söz konusu olması halinde, temas eden kişinin en az 14 gün kadar ateş ve diğer belirtiler yönünden takip edilmesi gerekir.

11- Kene nasıl uzaklaştırılmalı? Keneler yumurta dönemleri hariç diğer biyolojik evrelerinde insanlara hücum ederek kan emebilir. Mümkün olduğunca bu kenelerin bulunduğu alanlardan kaçınılması gerekmektedir. Vücuda yapışmamış olanlar dikkatlice toplanıp öldürülmeli yapışan keneler ise kesinlikle ezilmeden ve kenenin ağız kısmı koparılmadan (bir pensle sağa sola oynatarak, çivi çıkarır gibi) mümkünse bir sağlık kurumuna başvurularak çıkarın.

12- Sprey keneden korur mu? Gerek insanları gerekse hayvanları kenelerden korumak için haşere kovucu ilaçlar, böcek kaçıranlar dikkatli bir şekilde kullanılabilir. Bunlar sıvı, losyon, krem, katı yağ veya aerosol şeklinde hazırlanan maddeler olup, cilde sürülerek veya elbiselere emdirilerek uygulanır.

13- Hayvan sahipleri ne yapmalı? Hayvan sahipleri, hayvanlarını kenelere karşı uygun akarisitlerle ilaçlamalı, hayvan barınaklarındaki çatlaklar ve yarıklar tamir edilerek badana yapmalı. Kene bulunan hayvan barınakları uygun akarisitlerle ilaçlanmalı.

14- Köylüler nasıl giyinmeli? Kırsal alanda yaşayanlar çizme ve uzun kollu kıyafet giymeli. Açık alandan ayrıldıktan sonra ise koltuk altı ve kasık bölgeleri başta olmak üzere vücutlarını dikkatle aramalı, keneye rastlamaları halinde bir uzmandan yardım almalıdır.

15- Piknik alanları tehlikeli mi? Piknik amaçlı su kenarları ve otlak şeklindeki yerlerde bulunanlar döndüklerinde, mutlaka üzerlerini kene bakımından kontrol etmeli ve varsa usulüne uygun olarak vücuttan uzaklaştırmalıdır. Çalı, çırpı ve gür ot bulunan yerlerden uzak durmalı, bu gibi yerlere çıplak ayakla veya kısa giysilerle girilmemelidir.

16- Nasıl korunmalı? Tüm enfeksiyon hastalıklarında olduğu gibi Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi'nde de korunma ve kontrol önlemlerinin alınması çok önemli ve gereklidir. Hasta ve hastanın sekresyonları ile temas sırasında mutlaka eldiven, önlük, gözlük, maske alınmalıdır.

17- Hastalık Türkiye'de yeni mi? Türkiye'de son 5-6 yıl içinde önce Karadeniz Bölgesi'nin belli odaklarında son zamanlarda İç, Güneydoğu ve Marmara Bölgeleri'ne de sıçradı.

18- Kene ısırdığında ilkyardım nasıl olmalı? Kene, ısırılan vücut bölgesine önce lokal anestezik bir madde salgılar. Bu nedenle kişi ilk 24-48 saat içinde ısırığı görmezse hissedemez. Hastalık; ısırıldıktan 16-24 saat sonra bulaşıcı hale gelirken bulaşıcılık 3-5. günlerde en yüksek dereceye ulaşır. Bu durumda mutlaka bir doktordan yardım alınarak kene vücuttan alınmalı.

19- Kene uzaklaştırılmasında ısı kullanılır mı? Keneyi uzaklaştırmak için ısı kullanılmamalıdır. Kenelerde ayaklarının gerisinde organeller olduğu için üzerini yağlı bir pamukla 5 dakika kapatarak solumasını engelleyin. Daha sonra battığı yönün tam zıt tarafına ani ve tek bir hamle ile çekin.

20- Tüm kenelerden bulaşır mı? Kenenin virüsü, 2-10 bin arasında ürettiği yumurtalarla geçiyor. Asıl problem dişi virüs. Mikrobu bu kene türü bulaştırıyor. Erkek keneler ise çiftleşme görevini yerine getirdikten hemen sonra ölüyor.
Sorular Bahçelievler Medicana Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları Ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Pınar Kepekçi ile Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Levent Aydın tarafından yanıtlandı.


(Habersağlık-İstanbul) Memorial Hastanesi İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Servet Alan, keneler ile bulaşan Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığı hakkında bilgi verdi.

- Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Hastalığı hakkında bilgi verir misiniz?
Kırım Kongo kanamalı ateşi hastalığı (KKKA) asıl olarak virüslerle ortaya çıkan bir hayvan hastalığıdır. İnsanlarda tek tek hastalıklara, bazen salgınlara neden olabilmektedir. KKKA Afrika, Asya ve Avrupa’da pek çok ülkede görülmektedir. Hastalık ilk olarak 1944 yılında Kırım’da tanımlanmış ve Kırım hemorajik ateşi olarak, daha sonra 1956 yılında Kongo’da tanımlanarak KKHA olarak adlandırılmıştır. Hayvanlarda hastalık insanlara göre daha sık ve daha hafif seyirli iken, insan hastalığı seyrek görülmekle birlikte ağır seyredebilmektedir. Virüsün hayvanlardan insanlara geçişinde aracı kenelerdir. Keneler hayvanlardan aldıkları virüsü insana bulaştırırlar.
- KKKA hangi canlılarda görülür, nasıl bulaşır ?
KKKA pek çok evcil ve vahşi hayvanı etkileyebilir. Virüs en sık Hyalomma cinsi kenelerle bulaşır. Virüsü taşıyan kenelerin yavruları da virüsü taşımaya devam edebilir. Hastalığın en önemli bulaşma yolunun gelişme dönemindeki kenelerin beslendiği küçük omurgalı hayvanlar olduğu düşünülmektedir. Keneler gelişirken virüsü taşımaya devam eder ve erişkin keneler beslendikleri büyük hayvanlara virüsü bulaştırır. Sığır, keçi, koyun gibi evcil memeli hayvanlar virüsü aldıklarında bir hafta kadar kanlarında taşırlar. İnsanlara bulaşma mikrop taşıyan hayvanın kanı veya eti ve organları ile temas ve kenenin ısırması ile olur.
- KKKA kimlerde daha sık görülür ?
Genellikle hayvancılıkla uğraşanlara bulaşma olur. Tarım işçileri, mezbaha çalışanları ve veterinerler bulaşma açısından daha fazla risk altında olanlar arasında sayılabilir.
- KKKA hastalığı virüsün alınmasından ne kadar sonra ortaya çıkar ?
Hastalığın ortaya çıkış süresini bulaşma şekli belirler. Hastalık kene ısırmasından 1-3 en fazla 9 gün sonra, hasta hayvanın kanı ile temastan ise 5-6 en fazla 13 gün sonra ortaya çıkar. Ateş, baş ağrısı, vücutta yaygın ağrı, ileri derecede halsizlik görülebilir. Bazı hastalarda ishal, bulantı ve kusma görülür.
- KKKA belirtileri nelerdir ?
Hastalık aniden başlayan ateş, yaygın kas ağrıları, boyun ağrısı, sırt ağrısı, baş ağrısı, gözlerde kızarma ve ışıktan rahatsız olma belirti ve bulguları ile kendini gösterir. Karın ağrısı, bulantı, kusma ve ishal görülebilir. Ağır seyreden hastalarda cilt ve mukoza kanamaları, böbrek ve karaciğer testlerinde bozukluklar görülebilir. İyileşme 9-10 günden sonra başlar.
- KKKA tanısı nasıl konur ?
ELISA testi ile virüse karşı üretilen bazı maddeler (IgM, IgG) saptanabilir. Kan veya doku örneklerinde virüs ve antijenlerinin varlığı gösterilebilir. PZR testi ile virüsün genetik maddesi saptanabilir.
- KKHA tedavisi var mıdır?
Destekleyici tedavi KKHA tedavisinin temelini oluşturur. Yapılan testlerde görülen bozuklukları düzeltmeye yönelik tedaviler yapılır. Hastalığı geçirmiş olanlardan elde edilen serumun yararı gösterilememiştir. Hastalığın özgün bir tedavisi yoktur. Virüse etkili olması beklenen bazı tedaviler uygulanabilmektedir.
- KKHA aşısı var mıdır ? Hastalıktan nasıl korunulabilir?
Şu anda insanda hem etkin hem de güvenli yaygın kullanımda olan bir aşı yoktur. Hastalıkla mücadelede en etkin yol kene mücadelesidir. Hastalığın bulunduğu bölgelerde kenelerin yoğun olduğu alanlardan özellikle kenelerin aktif olduğu ilkbahar, yaz ve sonbahar döneminde uzak durmak uygun olacaktır. Cilt ve giysilerde kene varlığı düzenli olarak aranmalı ve keneler mümkün olduğunca çabuk ciltten uzaklaştırılmalıdır. Keneler cilde yakın bölümünden bir cımbız veya penset yardımı ile tutulur ve yavaşça çekilerek, zarar verilmeden çıkarılır. Keneler elle tutularak çıkarılacaksa eldiven giyilerek ele direkt temas engellenmelidir. Keneye kimyasal maddeler veya sıcaklık uygulanması, kenenin ezilmesi hastalık bulaşma olasılığını artıracaktır. Böcek kovucular (DEET gibi) kenelerin uzak tutulmasına yardımcı olabilir. Hayvancılıkla uğraşanlar kendilerini korumak için cilt veya giysiye uygun böcek kovucular kullanabilir, eldiven ve koruyucu giysiler giyebilirler. Hayvanların kan ve dokuları ile direkt temastan kaçınılmalıdır. Tüm kan ve vücut sıvılarının infekte kabul edilmesi ve bunlarla temas olasılığı varsa duruma uygun olarak eldiven, maske gibi koruyucu ekipmanın kullanılması genel bir kuraldır. Kesici ve delici maddeler uygun dayanıklı kaplarda uzaklaştırılmaktadır. Tıbbi atıklar belirli kurallar dahilinde uzaklaştırılmakta ve yok edilmektedir. Ellerin uygun şekilde yıkanması tüm hastalıklardan korunmada en etkin yöntemlerden biridir.
_________________
Honda CBR 1100XX "Super Blackbird"